شمش‌ها یکی از مهم‌ترین مقاطع فولادی هستند که به عنوان ماده اولیه در تولید تمامی محصولات فولادی به کار می‌روند
از جمله محصولاتی که با استفاده از شمش فولادی تولید می‌شوند می‌توان به میلگرد، تیرآهن، ورق فولادی و … اشاره کرد
از آنجا که شمش‌ها انواع مختلفی دارند و با توجه به کاربرد مکانیکی و شیمیایی خود اهداف متفاوتی را برآورده می‌کنند، نیاز به یک استاندارد ملی جهت اطمینان از کیفیت محصولات تولیدشده وجود داشت
در سال ۱۳۹۸ سازمان ملی استاندارد، استاندارد شمش فولادی با نام «استاندارد شمشه» را تصویب کرد
در این مقاله قصد داریم این استاندارد مهم ملی را بررسی کرده و جدول استاندارد شمش را نیز ارائه دهیم، پس با ما همراه باشید
جدول استاندارد شمش فولادی چیست؟
جدول استاندارد شمش فولادی، یک مرجع مهم برای تعیین کیفیت شمش‌های فولادی بوده و هدف از تدوین آن، تعیین ویژگی‌ها و روش‌های آزمون شمش (شمشه و شمشال) از رده فولادهای سازه‌ای غیر آلیاژی و کم آلیاژی با مقطع چهارگوش است که به روش ریخته‌گری پیوسته تولید می‌شود و در تولید مقاطع طویل و میلگرد به کار می‌رود.
قابل ذکر است که این استاندارد برای محصولات شمش تک‌باری (ریختن فولاد مذاب به داخل قالب ثابت) و شمش‌های نوردی کاربرد ندارد.
شمش‌های تک‌باری که به صورت افقی و روباز ریخته‌گری می‌شوند، برای تولید محصولات نوردی طویل و میلگردهای آرماتور مناسب نیستند.
جدول استاندارد شمش فولادی تنها یکی از جداول مهمی است که به عنوان مرجعی برای تولید مقاطع و محصولات فولادی به کار می‌رود.
یک جدول مهم دیگر که تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان مقاطع فولادی باید با آن آشنایی داشته باشند، جدول اشتال میلگرد است.
شما برای آشنایی با این جدول اشتال می‌توانید با کلیک روی لینک درج شده، مقاله «جدول اشتال میلگرد ساده و آجدار» از آذر گستر سدید را مطالعه کنید.
تاریخچه جدول استاندارد ملی و ثبت آن
در سال ۱۳۹۱ انجمن ملی فولاد درخواست تدوین استاندارد ملی شمش فولادی را صادر کرد و جلسات کارشناسی تدوین آن بیش از یک سال طول کشید. تا سال ۱۳۹۶ مسئله تدوین استاندارد شمش مسکوت ماند تا اینکه دوباره به همت مهندس کشانی، مدیرعامل وقت شرکت فولاد خوزستان، به جریان افتاد و نهایتاً در سال ۱۳۹۸ به تصویب رسید.
هم‌اکنون «استاندارد شمشه و شمشال تولیدشده به روش ریخته‌گری پیوسته مورد مصرف در فولادهای سازه‌ای» توسط کمیته ملی استاندارد با شماره ۲۰۳۰۰ به استانداردهای ملی ایران اضافه شده است.
طبق گفته مهندس بهنام یاقوت، دبیر کمیته استاندارد و سیستم‌های کیفیت انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، بین ۲۰ تا ۲۵ جلسه کارشناسی برای تدوین این استاندارد برگزار شد.
مهندس یاقوت همچنین اشاره کرد که یکی از دلایل طولانی شدن پروسه تدوین استاندارد ملی شمش فولادی، عدم وجود منابع و مراجع بین‌المللی بود.
بسیاری از استانداردهایی که در ایران به تصویب می‌رسند، ترجمه استانداردهای کشورهای خارجی یا استانداردهای بین‌المللی هستند اما استاندارد شمش کاملاً به صورت بومی و ملی تدوین شده است.
در حال حاضر، استاندارد شمش فولادی به عنوان یک استاندارد تشویقی منتشر شده اما ممکن است در آینده برای تولیدکنندگان شمش فولادی اجباری شود.
جدول استاندارد شمش فولادی
اکنون که آشنایی لازم با جدول استاندارد شمش و تاریخچه آن را پیدا کرده‌ایم، می‌توانیم به بررسی این جدول بپردازیم.
البته پیش از آنکه این بررسی را شروع کنیم، لازم است با اصطلاحات به کار رفته در آن آشنا شویم تا بتوانیم به راحتی اطلاعات موجود در آن را درک کنیم.
در ادامه اصطلاحات و تعاریف به کار رفته در این جدول را آورده‌ایم:
- محصول نیمه نهایی: محصول به دست آمده از ریخته‌گری پیوسته که طی فرآیندهای دیگری مانند نورد یا آهنگری، به محصول نهایی تبدیل می‌شود
- شمشه مربعی: محصول نیمه نهایی با مقطع مربع و اضلاع بزرگ‌تر از mm۱۲۰
- شمشال مربعی: محصول نیمه نهایی با مقطع مربع و اضلاع کوچک‌تر یا مساوی با mm۱۲۰
- شمشه مستطیلی: محصول نیمه نهایی با مقطع مستطیل و مساحت مقطع بزرگ‌تر از mm2۱۴۴۰۰ و نسبت پهنا به ضخامت بزرگ‌تر از ۱ و کوچک‌تر از ۲
- شمشال مستطیلی: محصول نیمه نهایی با مقطع مستطیل و مساحت مقطع بزرگ‌تر یا مساوی mm2۲۵۰۰ و کوچک‌تر یا مساوی mm2۱۴۴۰۰ نسبت پهنا به ضخامت بزرگ‌تر از ۱ و کوچک‌تر از ۲
- نقص: ناپیوستگی‌های سطحی یا درونی که تعداد و اندازه آن‌ها از مقدار تعیین‌شده کوچک‌تر یا مساوی با آن بوده و اصلاح آن‌ها الزامی نباشد
- عیب: ناپیوستگی‌های سطحی یا درونی که تعداد و اندازه آن‌ها از مقدار تعیین‌شده بزرگ‌تر یا مساوی با آن بوده و اصلاح آن‌ها الزامی باشد (در صورت عدم اصلاح، محصول نهایی مردود می‌شود)
- رده فولادی: مجموعه‌ای از مشخصات که کیفیت یا ویژگی فولاد را نشان می‌دهند
- بازرسی ویژه: بازرسی که قبل از تحویل، بر روی محصولات تولیدشده انجام می‌شود
۱) جدول ترکیبات شیمیایی برای تولید شمش فولادی
با استفاده از این اصطلاحات و تعاریف، می‌توانید به راحتی جدول استاندارد شمش را درک کنید. دو جدول زیر جهت تشخیص ترکیب شیمیایی مذاب برای تولید شمشه و شمشال کاربرد دارند:
جدول ترکیبات شیمیایی برای تولید شمش فولادی 1
جدول ترکیبات شیمیایی برای تولید شمش فولادی 2
۲) جدول ابعاد و رواداری‌های ابعاد و شکل
ابعاد (طول و سطح مقطع) باید طبق توافق بین تأمین‌کننده و خریدار تعیین شود. رواداری مجاز شکل و ابعاد شمشه و شمشال به شرح زیر است:
جدول ابعاد و رواداری‌های ابعاد و شکل 1
جدول ابعاد و رواداری‌های ابعاد و شکل 2
۳) جدول عیوب سطحی و درونی
شمشه یا شمشال باید عاری از هرگونه عیوب مضر سطحی از جمله ترک‌های طولی، عرضی، ستاره‌ای و عیب کمربند و عیوب درونی مضر از جمله حفره‌های گازی و انقباضی، ترک و ناخالصی باشد.
در جدول زیر، عیوب سطحی شمشه یا شمشال و رواداری‌های مجاز آن‌ها بیان شده‌اند و شمش‌های استاندارد باید مطابق اطلاعات درج‌شده در این جدول باشند.
پس از پایان ریخته‌گری می‌توان از طریق بررسی چشمی سطح شمش، عیوب سطحی و از طریق بررسی چشمی سطح برش‌خورده شمش، عیوب درونی آن را کشف کرده و محصولات معیوب را جدا کرد.
قابل ذکر است که در برخی موارد، بر اساس توافق بین تأمین‌کننده و خریدار، استانداردهای به کار رفته در تولید شمش می‌تواند سختگیرانه‌تر از موارد ذکر شده در جداول زیر باشد.
جدول عیوب سطحی 1
جدول عیوب سطحی 2
جدول عیوب درونی 1
جدول عیوب درونی 2
سوالات متداول
هنگام خرید شمش فولادی چه اطلاعاتی را باید به تأمین‌کننده اعلام کنیم؟
خریدار در زمان سفارش باید مشخصات کامل شناسه، مقدار سفارش (تعداد شاخه-تناژ)، ابعاد اسمی و رواداری ابعاد و شکل، الزامات تکمیلی بازرسی، آزمون، معیار پذیرش نقص و اسناد بازرسی، کاربرد نهایی و گواهینامه فنی را به تأمین‌کننده اعلام کند.
شناسه شمش چیست و شامل چه مواردی است؟
شناسه شمش حاوی اطلاعات و مواردی است که برای معرفی دقیق هر نوع شمش به کار می‌روند. شناسه شمش باید حاوی شماره استاندارد مورد استفاده ، نام (شمشه یا شمشال)، رده شمش بر اساس جدول مشخصات شیمیایی و ابعاد اسمی (اضلاع مقطع و طول و برحسب میلی‌متر) باشد.
نتیجه‌گیری
جدول استاندارد شمش، یک جدول کاملاً ملی و بومی است که در سال ۱۳۹۸ به تصویب سازمان ملی استاندارد رسید. به دلیل عدم وجود منابع بین‌المللی و خارجی، تدوین این استانداردها کمی طول کشید اما در نهایت به عنوان یک استاندارد تشویقی تدوین شد.
در این جداول، مشخصات و معیارهای مهمی از جمله ترکیبات شیمیایی شمشه یا شمشال، ابعاد و شکل ظاهری آن‌ها و عیوب سطحی و درونی مجاز، مورد بررسی قرار گرفته است.
این جدول برای تأمین‌کنندگان و تولیدکنندگان شمش‌های فولادی یک مرجع بسیار مهم و ضروری به شمار می‌رود که کیفیت محصول نهایی و رضایت خریدار را تضمین می‌کند.
اگر شما هم قصد خرید میلگرد ساده صنعتی را دارید، می‌توانید از طریق لینک‌های درج شده، انواع میلگردهای موجود در سایت آذر گستر سدید را مشاهده کرده و برای خرید نمونه مورد نظرتان اقدام کنید.
